Zelfkritiek of Zelfvertrouwen?

Veel mensen vinden het makkelijker om kritisch te zijn. Op zich niet zo gek: door middel van zelfkritiek creëer je ruimte voor verbetering. 

Op Psychology Today kan je lezen dat ons brein een ‘negativity bias’ kent. Dit betekent dat  ons brein gevoeliger is voor slecht nieuws. Hoogstwaarschijnlijk stamt de reden hiervoor nog uit de oertijd; het overleven van mensachtigen is te danken aan het herkennen van gevaar. Daarnaast was het in de geschiedenis van de mens belangrijk om bij de groep te horen. Wanneer je uitgestoten werd, was de kans op overleven nihil. Door zelfkritiek, verbetering en ontwikkeling, zorgde je ervoor om bij de groep te blijven en dus te overleven. Deze tijden zijn gelukkig voorbij, maar in ons brein werkt het nog steeds hetzelfde. 

Meer recente theorieën (bijv. Gibbons & Buunk, 1999) stellen dat het vergelijken van jezelf met anderen wordt gedreven door zelfevaluatie, ‘improvement’ en ‘enhancement’: jezelf verbeteren en jezelf ontwikkelen.

Mo Gawdat (Logica van geluk) voegt hieraan toe dat we in het dagelijks, moderne leven (als het goed is) geen levensbedreigende situaties tegenkomen. Toch is ons brein nog altijd zo geprogrammeerd dat we ook gevaar in zaken zien die eigenlijk niet gevaarlijk zijn. Denk aan het maken van fouten, het geven van een presentatie of door een drukke menigte lopen.

Hoe zorgen we ervoor dat deze kritische oer instelling ons zelfvertrouwen vergroot in plaats van ondermijnd?

“Feedback is the breakfast of champions” - served best with some complimentary compliments

We zijn goed in onszelf te vergelijken met anderen (sociale vergelijkingstheorie van Festinger). Zo stelde Festinger dat het vergelijken van jezelf met anderen komt vanuit een behoefte om onszelf beter te kunnen definiëren. Het vergelijken van jezelf met anderen is een natuurlijke gedragsstrategie. Op het werk en in ons privéleven zijn we geneigd om elkaar eerder feedback te geven op wat beter kan. Er komen vragen naar voren zoals, ‘waar kan ik mijzelf, mijn werk, dit artikel of dit dossier verbeteren'. De meeste mensen geven makkelijker kritiek dan complimenten. Er zijn wel duizend en één trainingen over hoe je met feedback om moet gaan, terwijl het aannemen (of het geven) van een compliment minstens zo lastig kan zijn.

Een manager van mij riep altijd enthousiast bij fouten en deals die niet doorgingen: “Maar da's toch hartstikke mooi!” Van fouten leer je. En ja, dat is hartstikke mooi, maar hoe kom je er achter waar jouw kwaliteiten wél liggen.

Belangrijker: hoe word je bewust van jouw kwaliteiten en hoe zet je deze in (of dat nou is om een belangrijke deal te sluiten, te groeien of om jouw welverdiende promotie te behalen)?

“Ik heb nog nooit een wedstrijd gewonnen door me te focussen op de zwakke kanten en verbeterpunten.”
- Marc Lammers, voormalig hockeybondscoach.

Zelfvertrouwen, hormonen & maatschappij

Het mannelijke geslachtshormoon testosteron is de aanjager van een gevoel van zelfvertrouwen. Het vrouwelijke geslachtshormoon, oestrogeen, zorgt daarentegen juist voor een groter gevoel van onzekerheid. Dat zelfoverschatting ook niet altijd werkt, zelfs gevaarlijk kan zijn, blijkt uit een analyse van alle pogingen om de Mount Everest te bedwingen. 36% van de mannelijke klimmers en 46% van de vrouwelijke klimmers hebben, tussen 1950 en 2018, succesvol de top behaald. Experts verklaren dat dit verschil ligt aan het gedrag dat gedreven wordt door zelfvertrouwen/onzekerheid. Mannen schatten hun capaciteiten vaker hoger in, terwijl vrouwen hun eigen capaciteiten voorzichtiger inschatten. 

Een andere theorie die hierbij vaker wordt benoemd is op sociaal maatschappelijke basis. Al vanaf jongs af aan worden in veel verschillende culturen/maatschappijen, jongens aangemoedigd om stoer te zijn, waarbij meisjes worden aangemoedigd om lief en schattig te zijn. 

“Het anders behandelen van jongens en meisjes lijkt misschien onschuldig. Dat is het allesbehalve. De BBC-serie ‘No more boys and girls – Can our kids go genderfree’ laat zien dat jongens al vroeg problemen hebben met het uiten van emoties en dat meisjes kampen met een gebrek aan zelfvertrouwen.”

In het voorbeeld van de Mount Everest is een mate van voorzichtigheid dus voordelig, terwijl op andere vlakken het ‘gebrek’ aan zelfvertrouwen nadelig kan werken. Hoe wordt je je nou bewuster van jouw eigen kwaliteiten/krachten en vergroot je hiermee je zelfvertrouwen?

Vier tips om je kwaliteiten/kracht te ontdekken

1. Als ik je vraag ‘waar zijn je collega’s beter in dan jij?’ dan heb je waarschijnlijk zo 10 antwoorden paraat. Als ik je vraag ‘waar blink jij in uit, waar ben jij beter in dan je collega’s?’ - dan kun je misschien net aan twee uitblinkers opsommen. Een strategie om hier meer inzicht in te verkrijgen is door dit te bespreken met de mensen om je heen; Vraag op de man af welke kwaliteiten zij van jou waarderen, vertel hen op jouw beurt ook waarvan jij onder de indruk bent. Vind je het spannend of gek om dit gesprek aan te gaan? Zolang jij met dezelfde munt terugbetaalt zijn je collega’s alleen maar blij met dit gesprek!
2. Een andere manier om hier bewuster mee om te gaan is door jezelf eens af te vragen waar je trots op bent in je loopbaan. Probeer minimaal drie momenten te bedenken en schrijf deze op. Welke raakvlakken zie je, wat is de gemeenschappelijke deler geweest in deze situaties? 
   Misschien kan je bij elke werkgever goed projecten leiden, collega’s motiveren óf komen collega’s altijd naar jou toe voor een spellingcheck. 
3. Een derde manier om erachter te komen waar jouw talenten liggen is door dit te bespreken met je evaluatiegesprek. Vraag welke van jouw kwaliteiten worden gewaardeerd. Ben je een zzp’er? Vraag af en toe feedback aan je klanten, zowel goed voor jou als voor je business.
4. Maak een persoonlijkheidstest. Persoonlijkheidstesten zijn vaak niet volledig wetenschappelijk onderbouwd, maar kunnen je wel een verdiepend inzicht geven. Focus je hierbij juist op de punten waar je hoog op scoort. 

Vaak zijn we geneigd om ons alleen te verbeteren op de punten waar we in tekortschieten. Maar, wat nou als je je (ook) focust op wat je al heel goed doet en dit voor de volle 100% probeert in te zetten? Waarschijnlijk krijg je betere resultaten en laten we eerlijk zijn; iets waar je goed in bent haal je meer plezier uit.

Bescheidenheid is NIET het grootste goed

Nu ben je je misschien bewuster van je eigen kwaliteiten. Wat ik om mij heen merk is dat veel mensen deze kwaliteiten dan afdoen als ‘maar dat is toch normaal’ of ‘maar dat doet/kan toch iedereen’. Wees je bewust dat niet iedereen kan wat jij kan, en zeker niet op jouw manier. Mocht je ooit worden gevraagd; waarom moeten wij jou aannemen? Durf dan te staan voor wie je bent en wat je kan. Ook al voelt dat arrogant. Als staffing specialist ben ik regelmatig in gesprek met mensen die hun eigen kwaliteiten niet volledig inzien of het niet goed kunnen verwoorden. Ontzettend zonde, voor jezelf en voor je eventuele toekomstige baan. Als je eenmaal weet wat je kwaliteiten zijn, steek deze dan niet onder stoelen of banken maar ga er mee aan de slag. Hoe kan je deze kwaliteiten inzetten tijdens je dagelijkse werkzaamheden óf zelfs anderen hierbij ondersteunen? 

Ga het gesprek aan, word bewust van je kwaliteiten – doe deze niet af als iets wat iedereen ‘toch’ kan -,  wees ‘arrogant’ en zet jouw kwaliteiten voor de volle 100% in!

https://www.16personalities.com/nl/persoonlijkheidstest

 https://boommanagement.nl/artikel/waarom-halen-vrouwen-de-top-van-de-everest-vaker-dan-mannen/#:~:text=Mannen%20en%20vrouwen%20verschillen%20in,een%20groter%20gevoel%20van%20onzekerheid.

https://positivepsychology.com/social-comparison/#theory
https://www.psychologytoday.com/us/articles/200306/our-brains-negative-bias

https://maatschapwij.nu/sociaal/genderstereotypering-kinderen-marsha-man-rebel-lucy/